Sejarah
Kelahiran Munsyi Abdullah
Abdullah telah dilahirkan pada hari
Ahad bersamaan 7 Safar 1211 Hijrah di Kampong Masjid atau dikenali juga sebagai
Kampong Pali. Beliau mempunyai lima orang adik-beradik dan beliau merupakan
anak bongsu. Namun begitu, keempat-empat abangnya itu telah meninggal dunia semasa
kecil lagi iaitu ada yang meninggal dunia semasa berusia
enam bulan, satu tahun, dua tahun dan tiga tahun.
Abdullah dikatakan berasal daripada
keturunan datuknya yang bernama Shaikh Abdul-Kadir , iaitu orang Arab berbangsa
Othmani dari negeri Yaman. Shaikh Abdul-Kadir merupakan seorang guru bahasa dan
guru agama. Shaikh Abdul-Kadir dikatakan pernah tinggal di Tagor, India serta
berkahwin dengan seorang wanita di sana. Beliau dikurniakan empat orang anak
yang diberi nama Muhammad Ibrahim, Muhammad Desa, Nor Muhammad dan Zainal
Abidin. Shaikh Abdul-Kadir juga dikatakan telah meninggal dunia di Tagor. Setelah
dewasa, anak-anak Shaikh Abdul-Kadir telah membawa diri masing-masing. Tiga
orang daripada anaknya telah berhijrah ke Tanah Jawa iaitu Muhammad Desa yang
pergi ke Ambun, Nor Muhammad ke Sedayu dan Zainal Abidin pula ke Semarang.
Walau bagaimanapun, seorang anaknya iaitu Muhammad Ibrahim pula telah datang ke
negeri Melaka.
Di Melaka, Muhammad Ibrahim telah
berkahwin dengan seorang gadis bernama Pariachi
yang berketurunan Shaikh Maralbi. Merekalah ibu bapa kepada bapa Abdullah yang
diberi nama Shaikh Abdul-Kadir iaitu serupa dengan nama orang tuanya dahulu.
Selapas dewasa, bapa Abdullah berkerja sebagai peniaga yang membawa barang
dagangan ke hulu negeri Melaka. Di samping berniaga, bapa Abdullah juga turut
mengajar mengaji, mengajar hukum-hukum sembahyang serta hukum lain yang
berkaitan dengan agama islam kepada penduduk disana. Maka dengan itu, dia telah
dilantik menjadi Khatib di Kampong Lubok Keping. Selepas itu mereka berpindah
ke Sungai Baru.
Pada suatu hari, bapa Abdullah telah
jatuh sakit. Dia dinasihatkan untuk menceraikan isterinya itu dan dia telah
dibawa balik ke Melaka. Selepas itu, dia dikahwinkan dengan seorang wanita
muslim keturunan Hindu yang berasal dari Kedah yang bernama Salmah. Dari
situlah lahirnya Abdullah yang diberi nama sempena dengan seorang saudagar arab
yang bernama Saiyid Abdullah.
Sejarah
Pendidikan Munsyi Abdullah
Abdullah mula belajar dengan datuknya
sewaktu berusia enam tahun. Ketika itu, Abdullah diajar untuk menulis huruf
sahaja. Semasa berusia tujuh tahun, Adullah masih lagi dapat membaca dengan
baik. Setelah diketahui oleh bapanya, Abdullah telah dimarahi dengan teruk.
Selepas itu, bapanya sendiri yang mengajar Abdullah bergilir-gilir dengan
datuknya iaitu datuknya pada waktu siang manakala bapanya pada waktu malam.
Sewaktu belajar bersama bapanya, dia telah banyak dimarahi dan dan dipukul.
Selepas itu, Abdullah diserahkan oleh
bapanya kepada dua orang bapa saudara Abdullah di sebelah ibunya yang bernama
Lebai Ismail dan Muhammad Abdul Latif untuk belajar. Guru barunya ini juga
tidak ubah sepertinya bapanya. Abdullah sering kali dimarahi oleh gurunya itu.
Walaupun Abdullah diajar oleh orang lain, dia tetap tidak terlepas daripada
ayahnya dirumah malahan lebih keras lagi. Abdullah dipaksa sehingga dia boleh membaca.
Walau bagaimanapun, Abdullah akhirnya memperoleh pelajaran yang baik kerana ketabahannya semasa menuntut ilmu serta dia juga diberikan perhatian yang lebih berat
berbanding murid-murid lain. Murid lain hanya diajar membaca sahaja tetapi
Abdullah pula diajar membaca dan menulis. Hal inilah yang membawa kepada
kelebihan Abdullah semasa menuntut ilmu.
Selepas meningkat remaja, Abdullah
diserahkan oleh ayahnya kepada seorang guru untuk belajar bahasa Keling
disamping mempelajari ilmu kira-kira ataupun matematik.Setelah dua setengah
tahun belajar, dia kembali ke pangkuan ayahnya. Dia diminta oleh ayahnya untuk
mencatat nama orang yang keluar masuk dari masjid. Kemudian dia diminta untuk
menyalin setiap perkataan yang diucapkan oleh ayahnya. Hampir dua bulan dia
berbuat demikian, dia semakin mahir dalam mengeja perkataan. Seterusnya, dia
disuruh untuk mempelajari sesuatu perkataan serta memberi maksud setiap
perkataan tersebut sambil dia memperlajari serba sedikit tentang nahu atau
tatabahasa bahasa Melayu ini.
Melihat Abdullah semakin mahir,
bapanya menyuruh pula untuk menyalin isi Al-Quran yang memakan masa selama
lapan bulan untuk disiapkan oleh Abdullah. Apabila ayahnya telah berpuas hati
dengan penulisan itu, disuruh pula
Abdullah untuk menyalin sebuah buku Melayu dan Arab. Selepas itu, Abdullah
telah mempelajari bahasa Hindustan daripada seorang ketua askar Hindustan di
dalam Kota Melaka. Di samping itu, Abdullah turut mengajar bahasa melayu kepada
askar-askar Hindustan tersebut. Maka daripada itulah dia diberi gelaran
“Munsyi” oleh askar-askar tersebut. Dia mengambil masa selama empat tahun untuk
mempelajari bahasa Hindustan tersebut. Abdullah juga sempat belajar mengenai
bahasa Melayu dengan Dato’ Sulaiman dan Dato’ Astor selama satu tahun setengah
sebelum kedua gurunya itu meninggal dunia. Selepas itu, Abdullah telah berguru dengan Mu’alim Muhyiddin
yang datang dari Yaman dan belajar mengenai hukum-hukum bacaan Quran. Kemudian,
dia belajar bahasa Arab pula dengan
seorang guru bernama Saiyid Sheikh bin Alwi.
Siapakah yang Mendorong Munsyi Abdullah Menulis Hikayat
Abdullah?
Munsyi Abdullah memulakan Hikayat
Abdullah dengan suatu bab pengenalan :
Bahawa adalah kepada
tatkala Hijrah Sanat 1246 lima likur (25) hari bulan Syaaban... iaitu tahun
kepada likur (22) hari bulan Oktober
1840, bahawa dewasa itu adalah seorang sahabatku, iaitu orang putih yang
kukasihi akan dia, maka ialah meminta sangat- sangat kepadaku, iaitu hendak
mengetahui akan asal usulku, dan peri hikayat segala kehidupan diriku; maka ia
meminta karangkan suatu kitab dalam bahasa Melayu.
( Hikayat Abdullah 1: 1; Datoek Besar & Roolvink: 1; 478, 484 )
Dalam bab 2 yang berjudul
‘ Hikayat Abdullah’ :
“Bahawa sekarang
dengarkan olehmu, hai kekasihku maka
adalah karangan akan kitab ini darihal hikayat diriku; maka kunamai akan dia ‘Hikayat Abdullah’. Maka adalah kurencanakan
dalamnya dari zaman moyangku sampailah kepada masa aku dipersembahkan oleh
ibuku dalam negeri Melaka... sehingga barang kulihat dan kudengar daripada
segala hal ehwal zaman- zaman yang tersebut itu, baik dalam negeri Melaka, baik
dalam negeri Singapura...”
(
Hikayat Abdullah 1: 1- 4: Bab 1 )
Para sejarawan dapat memastikan bahawa “kekasih”
Abdullah yang menyarankan supaya beliau menulis buku tentang sejarah atau kisah
keturunan dan hidupnya di Melaka itu sebenarnya ialah Alfred North. North
adalah seorang paderi atau mubaligh yang berasal dari Amerika. Pada ketika itu,
kumpulan mubaligh Alfred North dan percetakan di Singapura selepas Paderi
Thomsen pulang ke England pada tahun 1834. Abdullah bin Abdul Kadir mula
menulis Hikayat Abdullah pada bulan Oktober 1840 di rumahnya di Kampung Melaka,
Singapura.
Munsyi Abdullah dari Segi Bahasa dan Kesusasteraan
Para sarjana bahasa sepakat bahawa
dari segi penggunaan bahasa Melayu, Munsyi Abdullah tidak boleh disifatkan
sebagai tokoh bahasa yang terbaik. Bahasa Melayu yang digunakan oleh Munsyi
Abdullah tidak setaraf dengan bahasa Melayu yang terdapat di dalam karya- karya
Melayu lama. Hal ini demikian kerana, Abdullah dilahirkan dalam keluarga yang
bertutur dalam bahasa Tamil. Pada peringkat awal, bahasa Melayu diajar oleh
bapa beliau sendiri. Namun, Abdullah sendiri mempunyai semangat yang kuat untuk
mempelajari bahasa Melayu yang betul dan baik. Beliau turut belajar daripada
orang- orang Melayu tulen yang benar- benar tahu membaca dan menulis bahasa
Melayu beserta dengan nahunya.
Hasil
daripada minat dan kesungguhan mempelajari bahasa Melayu serta banyak membaca
buku- buku Melayu lama, Abdullah berjaya menguasai bahasa Melayu dengan baik
sehingga boleh menulis surat- surat perjanjian dan surat- surat kiriman serta
menterjemahkan buku- buku daripada bahasa Inggeris, bahasa Arab dan bahasa
Tamil. Abdullah juga pandai mengarang syair. Namun, bahasa Melayu yang
digunakan di dalam Hikayat Abdullah
dikatakan tidaklah sebaik gaya bahasa Melayu lama itu. Bagaimanapun, Abdullah
sendiri sangat berbangga dengan penguasaannya terhadap bahasa Melayu walaupun
mungkin beliau sendiri tidak sedar tentang kelemahan bahasa Melayunya.
Orang-
orang Inggeris yang belajar bahasa Melayu daripada Abdullah sememangnya tidak
dapat menilai sejauh mana tahap keindahan bahasa Melayu Abdullah yang
sebenarnya. Kebetulan pula, Abdullah sendiri mengakui bahawa bahasa yang
diajarkan kepada saudagar- saudagar British di Singapura itu adalah bahasa
pasar kerana mereka hanya setakat ingin pandai bertutur dengan penduduk
tempatan sahaja. Namun, minat dan semangat Abdullah terhadap bahasa Melayu amat
tebal sekali. Belum ada seorang pun daripada kalangan bangsa Melayu sendiri (
sebelum Munsyi Abdullah ) yang pernah melahirkan perasan amat sayang terhadap
bahasa Melayu dan berusaha bersungguh- sungguh menyeru supaya orang Melayu
sendiri patut mempelajari bahasa mereka secara formal, teratur dan betul.
Selain
itu, Munsyi Abdullah turut mendapat tempat dalam kesusasteraan Melayu kerana
diakui dan diterima oleh para sarjana kesusasteraan Melayu sebagai pelopor
kesusasteraan Melayu moden. Maksud ‘kesusasteraan Melayu moden’ di sini ialah
tumpuan penulisan atau cerita yang menjadi isi kandungan karya karangan
Abdullah itu berbeza sekali daripada naskhah- naskhah Melayu lama. Hal ini
demikian kerana, Abdullah tidak menulis tentang cerita- cerita khayalan atau
dongeng. Bahan penulisannya juga tidak menyentuh tentang alam ghaib, mitos,
dewa- dewa, kuasa- kuasa luar biasa atau kepercayaan tahyul masyarakat.
Sebaliknya,
Abdullah menulis tentang hal- hal realiti, iaitu yang benar- benar berlaku
ketika itu, tentang hal- hal yang dialami, dilihat dan didengar oleh beliau
sendiri. Beliau hadir dalam kebanyakan peristiwa yang dicatatkan dalam Hikayat Abdullah. Gaya bahasa Abdullah
juga sederhana dan tidak terlalu halus.
Nama penuh Raja Ali Haji ialah Raja
Ali Al-Haji Ibn Raja Haji Ahmad. Beliau dilahirkan di Pulau Penyengat, Riau
pada tahun 1809. Semasa masih kecil, beliau dibawa oleh ayahnya, iaitu Raja
Ahmad pergi ke Jakarta. Jakarta pada ketika itu menjadi ibu negeri Hindia
Belanda yang dikenali dengan nama Batavia. Raja Ali Haji merupakan pengarang
yang terkemuka yang pernah dilahirkan di bumi Riau. Kedudukan beliau dalam
pemerintahan dapat dianggap sebagai penasihat kepada Yang Dipertuan Muda(YTM)
Riau, terutama sepupunya Raja Ali YTM Riau ke-8. Beliau mempunyai bakat yang
hebat dalam pelbagai bidang dan beliau juga dapat dikatakan sebagai seorang
guru agama kerana beliau pernah menjadi seorang guru agama di Pulau Penyengat. Raja Ali Haji sebenarnya
berasal daripada keturunan bugis. Beliau berketurunan Kesultanan Riau-Lingga
yang memiliki tradisi keagamaan dan keilmuan yang sangat kuat.
Perkara yang mahu
disentuh berhubung dengan biografi Raja Ali Haji ini ialah peranannya sebagai
pengarang dan juga ahli agama. Peranan beliau sebagai pengarang sejarah dan
ahli tatanegara lebih sesuai dibincangkan jika kita melihatnya dari sudut
beberapa karya prosanya, terutama Tuhfat
al-Nafis, dan Salasilah Melayu dan
Bugis. Kita kurang jelas tentang pendidikan sewaktu kecilnya. Beliau
diagakkan menerima pendidikan tradisional sebagaimana kanak-kanak Islam yang
lain, iaitu dengan belajar membaca al-Quran dan pelajaran agama yang lain,
terutamanya pelajaran fardu ain. Pelajaran awalnya mungkin diperoleh daripada
ayahnya sendiri yang memang terkenal sebagai seorang intelek pada zamannya.
Pengajian seterunsnya diperoleh daripada ulama yang silih berganti datang ke
Riau.
Ayah beliau juga dikenali sebagai intelektual
muslim yang produktif menulis karya-karya sastera yang besar. Ahli keluarga
beliau terdiri daripada kalangan orang terpelajar dan suka dengan dunia
penulisan. Raja Ali Haji mendapat pendidikan dasar daripada ayahnya sendiri dan
beliau juga mendapat pendidikan dari lingkungan Istana Kesultanan Riau- Lingga
di Pulau Penyengat. Beliau juga secara langsung mendapatkan pendidikan daripada
tokoh-tokoh terkemuka yang datang ke Pulau Penyengat. Pada saat itu, Pulau
Lingga dikenali sebagai pusat kebudayaan Melayu yang giat mengembangkan bidang agama
Islam, bahasa dan sastera. Oleh sebab Raja Ali Haji merupakan sebahagian
daripada keluarga besar kesultanan Riau, maka beliau termasuk orang pertama
yang mendapatkan sentuhan pendidikan model ini, iaitu belajar dengan
tokoh-tokoh ulama yang datang ke Pulau Penyengat dalam pelajaran al-Quran,
hadis, dan ilmu-ilmu agama.
Walaupun Penyengat selalu dikunjungi oleh ulama
luar, Raja Ali Haji dianggap sebagai guru agama yang dihormati. Beliau ialah
penasihat dan guru agama kepada Yang Dipertuan Muda Raja Abdul Rahman
(1831-1844), Raja Ali (1844-1857), Raja Abdullah (1857-1858) dan Raja Muhammad
Yusuf. Di samping itu, beliau juga berguru dengan ulama luar seperti Habib
Syeikh Syakaf, Sayid Hasanal-Hadad, Syeikh Ahmad Jibrati dan lain-lain.
1.0 Sumbangan Raja Ali Haji
Setelah mengetahui latar belakang tokoh yang dikaji, iaitu Raja
Ali Haji seterusnya kajian ini akan
meneliti sumbangan yang diberikan oleh beliau. Raja Ali Haji hidup pada sekitar tahun 1804-1872
dan tergolong ke dalam penulis-penulis daripada kalangan kaum bangsawan
Riau-Johor. Karya-karyanya yang penting ialah Gurindam Dua Belas (1847), Bustan
al-Katibin (1851), Thamarat
al-Muhaimmah (1857) diikuti oleh Muqaddimmah
fi Intizam Waza’if wa al-Malik, Silsilah Melayu dan Bugis (1861), Tuhfat al-Nafis (1866) dan beberapa yang
lain. Dalam bidang bahasa, Raja Ali Haji telah menghasilkan dua buah karya yang
amat penting dalam perkembangan bahasa Melayu, iaitu Kitab Bustanul Katibin dan
Kitab Pengetahuan Bahasa.
Sebagai guru agama yang megajar tatabahasa,
fiqah, dan tasawuf, Raja Ali Haji telah mengarang sebuah buku tatabahasa Melayu
yang diberi nama Bustanul-Katibina Lis
Subyanil-Mutaalamin. Dalam bahasa Melayu maksd judul tersebut ialah Kitab
Perkebunan Jurutulis Bagi Kanak-kanak Yang hendak Menuntut Belajar Akan Dia.
Buku tersebut juga merupakan sebuah buku pelajaran ejaan dan tatabahasa.
Naskhah Bustnul Katibin ini telah dihasilkan dalam bentuk cap batu pada 20
Syaaban 1273H bersamaan dengan 15 April 1857 di Pulau Penyegat. Buku ini dapat
dibahagikan kepada dua bahagian, iaitu bahagaian pertama terdiri daripada
penulisan tentang bahasa Melayu dan bahagian kedua menghuraikan tatabahasa
bahasa Arab. Pada umumnya buku ini merupakan buku mengenai cara menulis huruf
Arab ke dalam bahasa Melayu dengan beberapa penyesuaian istilah bahasa Arab.
Raja Ali Haji telah berusaha menyesuaikan dan menerapkan sistem tatabahasa
bahasa Arab ke dalam struktur ayat bahasa Melayu.
Kitab Pengetahuan Bahasa pula mempunyai
ketebalan kira-kira 550 halaman. Kitab ini disusun dalam tahun 1858 dan dicetak
di Singapura dalam tahun 1929. Karya ini merupakan sebuah kamus, tetapi tidak
seperti kamus zaman sekarang. Buku ini lebih tepat dikatakan sejenis
ensiklopedia yang mengandungi pengetahuan umum, pendapat dan padangan
pengarangnya tentang perkataan-perkataan. Entri dalam buku ini tidak disusun
mengikut abjad, sebaliknya mengikut caranya yang tersendiri. Buku ini tidak
lengkap dan berakhir setakat huruf ca
sahaja. Terdapat 32 halaman mengandungi huraian tentang bahasa Arab yang diterapkan
oleh pengarang ke dalam bahasa Melayu.
Melalui kedua-dua hasil ini, Raja Ali Haji telah
memulakan proses membina dan menjadikan bahasa Melayu-Riau bahasa yang kukuh
dan berupaya sebagai alat pengungkapan ilmu pengetahuan. Hal ini sangat penting
kerana kesannya ke atas perkembangan bahasa Melayu seterusnya sebagai bahasa
persuaratan daerah Kepulauan Melayu dan bahasa kebangsaan negara-negara
Indonesia, Malaysia, Singapura, dan Brunei Darussalam.
Raja Ali Haji juga telah melahirkan karya dalam
bidang-bidang lain. Antaranya ialah dalam bidang sejarah beliau telah dianggap
sebagai ‘pencatat sejarah Nusantara yang pertama’ dengan buku Salasilah Melayu
dan Bugis dan Tuhfat-al-Nafis. Buku-buku ini merupakan sumber terpenting bagi
sejarah Melayu. Buku Salasilah Melayu dan Bugis diterbitkan pada tahun 1911 di
Singapura dalam bentuk litografi. Buku ini mengisahkan asal-usul keturunan
raja-raja Bugis yang mengembara menuju kerajaan Melayu seperti Johor, Lingga,
dan Riau. Buku sejarah yang lebih luas dan terperinci kandungannya ialah
Tuhfat-al-Nafis yang mula ditulis pada tahun 1865. Buku ini terdiri daripada
dua bahagian dan membicarakan sejarah Singapura, Melaka serta Johor, dan
riwayat raja-raja Bugis.
No comments:
Post a Comment