TAKRIF MELAYU
Perkataan Melayu boleh dihuraikan berdasarkan kepada
beberapa aspek. Antaranya seperti yang terkandung dalam Perlembagaan Malaysia
dan takrif Melayu berlandaskan takrifan yang diberikan oleh UNESCO. Selain itu,
kata Melayu juga boleh dikaitkan dengan orang Melayu yang mempunyai ciri-ciri
yang tersendiri dan memerlukan penjelasan atau huraian yang lebih lanjut
tentangnya.
Menurut Syed Husin Ali dalam Dr. Hj. Mohd Rashid Md Idris
(2004), dari segi lahiriah, lazimnya orang Melayu berkulit sawo matang,
berbadan sederhana besar serta tegap dan selalu berlemah-lembut serta berbudi
bahasa. Dari segi budaya, definisi Melayu meliputi penduduk kawasan yang lebih
luas, iaitu gugusan pulau-pulau Melayu yang meliputi Malaysia, Indonesia,
Filipina dan lain-lain. Dari segi undang-undang, definisi Melayu hanya meliputi
penduduk Malaysia seperti yang ditakrifkan oleh perlembagaan. Menurut Perlembagaan
Malaysia, Fasal 160, Melayu diertikan sebagai:
“…seseorang yang menganut agama
Islam, lazimnya bercakap bahasa Melayu, menurut adat istiadat Melayu dan lahir
sebelum Hari Merdeka di Persekutuan atau Singapura atau ibu bapanya lahir di
Persekutuan atau Singapura, atau pada Hari Merdeka ia adalah berdominasi di
Persekutuan atau di Singapura atau ia adalah keturunan seseorang yang tersebut.
Selain itu, menurut Aris Osman
dalam Dr. Hj. Mohd Rashid Md Idris (2004) pula,
terdapat beberapa definisi yang telah diberikan tentang orang Melayu. Definisi
yang pertama tentang orang Melayu telah diberikan berdasarkan sosiobudaya.
Definisi yang diberikan ini lebih meluas kerana merangkumi etnik-etnik yang
mendiami di luar kawasan sempadan Malaysia seperti etnik Minangkabau, Jawa,
Bugis, Banjar, Mendaleng dan sebagainya. Oleh itu, definisi Melayu seperti yang
tercatat dalam Perlembagaan Malaysia dikatakan sebagai satu definisi yang
sempit tentang orang Melayu hasil daripada politik semasa. Definisi Melayu yang
paling sempit ialah orang Melayu yang didasarkan kepada daerah atau negeri
seperti orang Melayu Johor, orang Melayu Kelantan, orang Melayu Kedah dan
sebagainya. Berpandukan definisi sempit yang diberikan terhadap orang Melayu
mengikut negeri atau daerah, berlaku sedikit kategori Melayu yang lebih luas
apabila definisi itu dikaitkan dengan beberapa suku yang tertentu. Sebagai
contoh, suku Indonesia, orang Melayu keturunan Arab dan orang Melayu keturunan
Keling dan lain-lain bangsa yang memeluk agama Islam, bertutur bahasa Melayu
dan mengamalkan adat istiadat orang Melayu.
Sama ada
kita sedar atau tidak, sebenarnya definisi Melayu yang diberikan oleh
Perlembagaan Malaysia telah membuka ruang kepada sesiapa sahaja untuk menjadi
Melayu dengan syarat seseorang itu memeluk agama Islam, pandai berbahasa Melayu
dan mengamalkan adat istiadat orang Melayu sekiranya seseorang itu menepati
syarat-syarat yang ditetapkan oleh Perlembagaan Malaysia. Oleh sebab itu,
apabila bangsa-bangsa lain menganut agama Islam, dia dikatakan sebagai ‘masuk
Melayu’, (Dr. Hj. Mohd Rashid Md Idris, 2007)
ETIMOLOGI MELAYU
Melayu
berasal daripada perkataan Sanskrit ‘Malaya’ atau daripada perkataan Tamil ‘Malai’ yang bermaksud ‘bukit’ atau ‘tanah tinggi’. Menurut Zuber Usman dalam Abdul Rashid Melebek
(2006), perkataan Melayu berasal daripada perkataan ‘Himalaya’ yang
disingkatkan kepada ‘Malaya’ dan kemudian menjadi Melayu. Perkataan ‘Himalaya’
berasal daripada perkataan ‘hima’ dan ‘alaya’. ‘Hima’ bererti salji atau salju
manakala ‘alaya’ pula bererti tempat. Oleh hal yang demikian ‘Himalaya’
bermaksud tempat sejuk seperti di puncak gunung yang tinggi. Terdapat juga
pengkaji yang mengatakan bahawa Melayu itu daripada perkataan ‘Malaiyur-pura’
yang terpahat pada prasasti Bukit Gombak I di Sumatera Barat. Malaiyurpura
bererti kota malaiyur atau kota gunung. Kemudian dari situ timbul perkataan
malaiyur, malaiyu, malayu dan Melayu.
Selain
itu, ada juga yang mengatakan bahawa perkataan itu berasal daripada perkataan
‘pamalayu’, iaitu peristiwa ketika berlaku penyerangan oleh Raja Kertanegara
dari Singhasari Jawa Timur di Hulu Jambi di sempadan Sumatera Barat. Kemudian
di situ didirikan sebuah prasasti, iaitu prasasti Amoghapasa. Prasasti itu
dibina sebagai peringatan tentang berlakunya ekspedisi angkatan perang dari
Jawa Timur tadi ke daerah Malayu pada pada tahun 1286. Pamalayu itu bermaksud
Ekspedisi Malayu, iaitu penyerangan dan seterusnya penguasaan terhadap negeri
Malayu. Begitu juga ada pendapat yang mengatakan bahawa perkataan Melayu itu
berasal daripada perkataan Jawa Kuno dan juga Jawa Baru, iaitu mlaya dan mlayu
yang bererti lari.
Selain
itu juga, ada pendapat yang mengatakan bahawa perkataan Melayu berasal daripada
Malayu, iaitu sebuah kerajaan yang berpusatdi Muara Jambi. Kerajaan Malayu ini
terwujud pada abad ke-7 (644M) dan pernah dilawati oleh I Tsing pada 671M. Nama
Malayu bagi kerajaan Malayu ini berasal daripada nama sebuah sungai yang
teretak di situ, iaitu Sungai Malayu. Asal usul orang Melayu, iaitu penutur
asli bahasa Melayu, amat kabur kerana sejarah kuno Asia Tenggara masih belum
diselidik dengan mendalam. Beberapa teori telah mengatakan bahawa penutur
bahasa Melayu berasal daripada golongan manusia yang diberi nama Austronesia. Mereka datang dari daerah
Yunan dan menjelajah ke Selatan dalam bentuk beberapa gelombang pergerakan
manusia dan menduduki wilayah Asia Tenggara. Perkara ini berlaku sejak tahun
2500 Sebelum Masihi, iaitu dengan kedatangan golongan pertama yang disebut
Melayu Proto.
Nama
Melayu sebagai bahasa dan bangsa baru wujud, terutama setelah terdiri Kerajaan
Melayu Melaka. Orang Cina pada zaman awal yang rajin menulis segala peristiwa
yang berlaku di Timur termasuk di Asia Tenggara, menamakan penduduk di Asia
Tenggara sebagai bangsa ‘Kun L’un’ dan bahasanya juga disebut bahasa Kun L’un.
Kita tidak dapat mengetahui sebab mereka memanggil orang di Asia Tenggara
sebagai bahasa Kun L’un, namun mengikut pendapat Profesor Liang Liji, nama Kun
L’un diambil daripada perkataan gunung daam bahasa Cina kerana pada masa dahulu
orang Cina belayar ke laut selatan telah singgah di tempat yang didiami oleh
orang Kun L’un tadi dan secara kebetulan di tempat-tempat tersebut terdapat
gunung-gunung, seperti Gunung Daik, Gunung Jerai, Bukit Siguntang, Santubung,
gunung-gunung di Pulau Jawa, Sabah, Filipina, dan lain-lain. Selain itu, semua
orang yang datang dari selatan serta berbahasa dan berkebudayaan yang sama
dengan penduduk di Kun L’un juga dipanggil sebagai Kun L’un.
Terdapat
juga teori lain tentang asal-usul perkataan Kun L’un ini. Dalam teori ini
dikatakan bahawa Kun L’un berasal daripada perkataan Kundur, iaitu nama sebuah
pulau di Sungai Mekong di Vietnam Selatan. Pulau Kundur atau biasa dieja Pulo
Condor dalam tulisan orang Barat disebut orang Cina sebagai Kun L’un, iaitu
bunyi pelat orang Cina. Pada masa dahulu orang Melayu pernah menduduki pulau
ini bahkan juga di beberapa tempat lain di Pantai Vietnam Selatan hingga ke
Vietnam Tengah seperti di Pandurangga, Dharawati, dan Phanrang. Mereka ini
belayar di kawasan Asia Tenggara, terutama di daerah kepulauan dan juga di
pantai-pantai daratan Asia Tenggara. Orang Cina yang datang dari Utara telah
bertembung dan berjumpa dengan orang Melayu ini di Pulo Condor. Kemudian mereka
menamakan penduduk itu sebagai Kundur atau pelatnya Kun L’un. Nama Kun L’un
bukan sahaja diberikan kepada penduduk Pulau Kundur, bahkan juga kepada orang
lain yang datang dari Selatan, terutama kepulauan Asia Tenggara. Hal ini
demikian kerana, bahasa dan kebudayaan serta adat resam mereka adalah sama.
Dengan itu panggilan Kun L’un adalah untuk orang Melayu keseluruhannya dan
panggilan ini telah wujud sejak zaman dahulu lagi, iaitu pada zaman-zaman
selepas tarikh Masihi.
Selain
panggilan di atas, bangsa Melayu juga biasa dipanggil sebagai orang Jawa.
Panggilan ini dibuat oleh penduduk di daratan Asia Tenggara seperti di Vietnam
dan Kemboja terhadap penduduk yang ada di kepualuan Asia Tenggara. Panggilan
seumpama itu masih kekal sehingga kini. Selain itu, orang di Asia Barat,
terutama Arab juga memanggil penduduk di Asia Tenggara sebagai Jawa atau Jawi.
Nama Jawa bukan sahaja untuk orang Jawa bahkan juga kepada suku-suku bangsa
Melayu yang lain seperti Melayu, Madura, Bugis, Aceh, Makasar, Filipino, dan
lain-lain. Sebenarnya nama Jawa ini diambil daripada nama Dwipa, iaitu nama
yang diberikan kepada daerah Asia Tenggara pada zaman dahulu.
TAKRIF DAN
ETIMOLOGI MELAYU DALAM KARYA AGUNG
Berdasarkan definisi Melayu yang diberikan oleh Syed
Husin Ali dalam Dr. Hj. Mohd Rashid Md Idris (2004), dari segi lahiriah,
lazimnya orang Melayu berkulit sawo matang, berbadan sederhana besar serta
tegap dan selalu berlemah-lembut serta berbudi bahasa, pernyataan ini dapat
dilihat dan dikenal pasti maksud yang dibawa oleh pernyataan ini wujud dalam
sebuah karya agung yang bertajuk Hikayat Hang Tuah. Mana Sikana (2007)
menyuarakan bahawa nama jolokan bagi pengarang karya agung tersebut sebagai Tun
Bestari atas beberapa alasan yang tersendiri. Sehingga kini, nama pengarang
sebenar Hikayat Hang Tuah masih belum diketahui. Hikayat Hang Tuah merupakan
satu epik unggul yang menceritakan satu-satunya wira Melayu yang tidak ada
tolok bandingnya. Hang Tuah telah diterima sebagai seorang wira Melayu sejak
500 tahun dahulu. Oleh yang demikian, apabila terhasilnya sebuah karya yang
agung, sudah tentu pengarangnya merupakan seorang yang sangat bijak, pujangga,
dan bestari. Oleh itu, beliau dinamakan Tun Bestari, (Mana Sikana, 2007).
Penangan Hang Tuah terhadap jiwa,
pemikiran dan cara hidup orang Melayu sangat dirasai. Watak-watak yang
terkandung dalam penceritaan tersebut seperti Hang Tuah, Hang Jebat, Hang
Kasturi, Hang Lekir dan Hang Lekiu telah menggambarkan kegagahan
perwira-perwira Melayu yang berjaya mengalahkan musuh-musuh yang datang dari
dalam mahupun dari luar negeri. Hal ini dapat menjelaskan bahawa mereka
mempunyai tubuh badan yang tegap dan berupaya menewaskan musuh. Dilihat dari
segi pergaulannya dalam masyarakat, Hang Tuah dikenali sebagai manusia yang
lemah lembut, baik budi bicara, tidak hilang akal dan sentiasa menghormati
orang lain. Hal ini jelas terbukti apabila didapati bahawa perkataan yang gemar
digunakannya ialah ‘bicara’ dan ‘fikir’ yang menunjukkan dia suka berunding
dalam sesuatu hal untuk mencapai sesuatu keputusan. Sebagai contoh, sewaktu
kecil, dia telah berunding dengan rakan-rakannya tentang hal-hal yang mereka
lakukan. Mereka sama-sama bersetuju untuk belayar di laut. Begitu juga dalam
usia remajanya, Hang Tuah berunding dengan sahabat-sahabatnya untuk pergi
berguru. Sifat menghormati hak orang lain dapat dilihat sewaktu dai Berjaya
membunuh Kertala Sari yang telah menyamun harta orang-orang Melaka. Semua harta
tersebut telah diserahkan kepada tuan empunya harta tersebut. Hang Tuah tidak
menunjukkan sikap mementingkan diri sendiri tetapi dia lebih mementingkan
masyarakat umum. Oleh yang demikian, terbuktilah bahawa definisi Melayu menurut
Syed Husin Ali yang menyatakan bahawa orang Melayu selalu berlemah-lembut dan
berbudi bahasa itu wujud dalam penceritaan Hikayat Hang Tuah.
Menurut
Perlembagaan Malaysia fasal 160, salah satu ciri yang terkandung di dalamnya
ialah Melayu diertikan sebagai seseorang yang menganut agama Islam. Berpandukan
kepada Hikayat Hang Tuah, ciri ini wujud dalam diri Hang Tuah itu sendiri. Hal
ini jelas dibuktikan apabila terungkap perkataan ‘Alhamdulillah’ oleh Hang Tuah
apabila dia menerima pelbagai halangan dan rintangan termasuk fitnah dan
hukuman bunuh. Sewaktu kecil, Hang Tuah belajar mengaji al-Quran, bahasa Arab
dan berguru. Bagi memberi penjelasan yang lebih mendalam tentang perkara ini,
terdapat lagi perkara-perkara lain yang boleh dijelaskan bagi membuktikan
bahawa terdapat ciri Melayu yang diertikan sebagai seseorang yang menganut
agama Islam dalam karya agung tersebut. Hang Tuah terdidik dengan ilmu
keagamaan meskipun dia bukanlah seorang yang alim. Sewaktu kecil, Hang Tuah
sudah belajar membaca al-Quran, belajar ilmu agama daripada para ulama dan
mempelajari bahasa Arab sehingga dia dapat bertutur dalam bahasa tersebut.
Sifat-sifat keagamaannya semakin jelas tergambar pada hari-hari tuanya dengan
menjalani kehidupan sebagai seorang yang zuhud. Peristiwa masuk ke dalam kubur
sangat memberi kesan kepada jiwa Hang Tuah tentang betapa alam barzakh itu
penuh dengan kenikmatan bagi mereka yang takutkan Allah dan begitulah sebaliknya
bahawa betapa sakitnya penyeksaan bagi mereka yang membelakangkan Allah.
Berdasarkan
Perlembagaan Malaysia fasal 160, seseorang itu didefinisikan sebagai Melayu
apabila mengamalkan adat istiadat orang Melayu. Dalam hal ini, Sejarah Melayu
mempunyai penjelasan yang lebih terperinci berdasarkan penceritaan yang
terkandung di dalamnya. Kesultanan Melayu Melaka merupakan titik tolak
permulaan suatu tradisi yang menjadi
dasar budaya Melayu. Lantaran itu, Sejarah Melayu yang banyak memuatkan kisah istana
Melaka boleh disifatkan sebagai teras kebudayaan Melayu. Hal ini demikian
kerana di dalam kitab tersebut ada diceritakan tentang perkembangan budaya
Melayu dari segala sudut. Oleh itu, dapat disimpulkan bahawa tidak ada karya
kesusasteraan Melayu melainkan sejarah Melayu yang dapat memberi suatu gambaran
konkrit tentang kebudayaan Melayu, (Mana Sikana, 2007). Kebudayaan Melayu
sebenarnya berasal atau pun dibentuk daripada pelbagai peradaban. Mohd. Taib
Osman (1974) dalam Mana Sikana (2007), menyatakan bahawa perkara tersebut
mencerminkan liku-liku sejarah yang dilalui. Beliau menjelaskan bahawa budaya
asing, khususnya peradaban Hindu tidak diterima dalam kebudayaan Melayu
sebulat-bulatnya. Sebaliknya, hanya unsur terpilih pada budaya tersebut dikaitkan
dengan kebudayaan yang berteraskan agama Islam sebelum diterima sebagai
kebudayaan Melayu. Sejarah Melayu berjaya menggambarkan budaya hidup orang
Melayu pada zaman tersebut. Walaupun unsur sejarah dan mitos bergabung, tetapi
itulah sebenarnya budaya Melayu yang senantiasa mencampurkan antara realiti dan
fantasi. Berdasarkan mukadimah yang
terkandung dalam Sulatus Salatin dalam naskhah Raffles Malay 35(1-4), ada
disebutkan bahawa adat istiadat yang diamalkan dalam masyarakat tersebut ialah
adat istiadat Melayu. Antara yang terkandung dalam Mukadimah tersebut ialah:
“…Hamba dengar ada hikayat
Melayu yang dibawak oleh Orang Kaya Sugoh dari Guha, barang kita perbaiki
kiranya dengan istiadatnya sekali supaya diketahui oleh segala anak cucu kita
yang kemudian daripada kita dan diingatkan oleh segala mereka itu syahadan
adalah beroleh faedah daripadanya”.
Berdasarkan petikan Mukadimah tersebut, jelaslah bahawa
adat istiadat yang dimaksudkan itu merupakan adat istiadat Melayu berpandu
kepada perkataan Melayu yang digunakan dalam ayat tersebut, iaitu “…Hamba
dengar ada hikayat Melayu yang dibawak oleh Orang Kaya Sugoh dari Guha,”.
Oleh yang demikian, definisi Melayu yang diberikan oleh Perlembagaan Malaysia
bahawa Melayu itu merupakan seseorang yang pandai berbahasa Melayu dan
mengamalkan adat istiadat orang Melayu.
No comments:
Post a Comment